Volgens Wolters Kluwer heeft de ontwikkeling van nieuwe digitale technologieën een grote impact op de manier waarop we werken, waar we dit doen, wie wanneer werkt, en hoe we onze jobs organiseren.
De steeds snellere doorbraak van kunstmatige intelligentie (AI), geavanceerde robotica, geconnecteerde apparaten en platformen, het internet der dingen (IoT), wearables en online platformen… het zorgt allemaal voor nieuwe uitdagingen op het vlak van veiligheid en gezondheid op het werk. In de praktijk ontstaan er diverse nieuwe toepassingen:
robots die mobiel en slim worden, en evolueren tot ‘collaborative robots’ of ‘cobots’, die zij aan zij samenwerken met mensen
machines die niet alleen manuele maar ook cognitieve taken van mensen overnemen
nieuwe controle mechanismen (van werknemers) via continue monitoring en algoritmes
Deze nieuwe toepassingen creëren een wereldwijde 24/7-economie, die een voedingsbodem kan worden van psychosociale en organisatorische risicofactoren, met onder andere werkgerelateerde stress die het welzijn en de productiviteit van werknemers onder druk kan zetten. Tegelijk ontstaan er ook nieuwe risico’s op het vlak van veiligheid, ergonomie en cybersecurity.
De opkomst en inzet van digitalisering mag niet enkel focussen op kwantitatieve aspecten van jobs (een hogere productiviteit met minder personeel); ook de invulling van kwaliteitsvolle en duurzame banen moet een prioriteit blijven. Het Europese Agentschap voor Gezondheid en Veiligheid op het Werk (EU-OSHA) voert daarom sinds 2016 uitgebreid onderzoek naar de relatie van digitalisering met veiligheid en gezondheid op het werk.
Hoe verandert de toenemende digitalisering onze job? Aan de hand van de diverse digitaliseringsfenomenen schetst het rapport de praktijk op de werkvloer die morgen het nieuwe normaal kan worden, maar ook de risico’s die eraan verbonden zijn.
VR & AR
Kansen. Virtual reality (‘VR’) en augmented reality (‘AR’) zijn waardevolle technologieën om werknemers niet langer in gevaarlijke omgevingen te laten werken. Beide technologieën zijn immers perfect inzetbaar, onder andere voor ondersteuning van onderhoudstaken en voor trainingen. Bovendien kan AR ook contextuele informatie geven over verborgen gevaren, zoals de aanwezigheid van asbest, elektriciteitskabels of gaspijpleidingen. Risico’s. Maar de betrouwbaarheid van AR hangt in grote mate af van het toegankelijk houden van bronnen van relevante, hoogwaardige informatie en van het al dan niet up-to-date zijn van die bronnen. Gebruikers van VR- en AR-apparaten moeten ook beseffen dat ze zelf een risicobron kunnen worden, omwille van afleiding, informatieoverbelasting, desoriëntatie, bewegingsziekte en oogvermoeidheid.
Slimme robots
Kansen. De opkomst van hoogontwikkelde sensoren rolt de rode loper voor collaborative robots (cobots) op de werkvloer. Deze slimme robots zijn in staat om samen te werken met mensen en hen bij te staan in fysiek zware en/of repetitieve taken. Online retailer Amazon beschikt vandaag al over 100.000 ‘AI-augmented’ cobots ter ondersteuning van zijn distributieactiviteiten.
Dankzij zelfoptimaliserende algoritmes zijn sommige robots in staat om te leren van hun menselijke collega’s. Dergelijk leerproces breidt hun toepassingsgebied dus aanzienlijk uit, ook naar het uitvoeren van cognitieve taken. Hierbij denken we aan ondersteuning bij het geven van juridisch advies, of het stellen van medische diagnoses. Ook bij klantgerichte functies verwachten specialisten veel van slimme robots, in diverse sectoren zoals de zorg, horeca, landbouw, transport en diensten.
Een bijkomende meerwaarde van robotica ligt in de mogelijkheid om gevaarlijke en/of repetitieve taken toe te vertrouwen aan snelle, nauwkeurige en onvermoeibare machines. Dit creëert nieuwe ontplooiingskansen voor werknemers, die kunnen focussen op creatieve en uitdagende taken. Daarnaast kunnen cobots ook de toegang tot werk vergemakkelijken voor mensen die hiervan momenteel uitgesloten zijn, zoals werknemers met een (mentale of fysieke) beperking of oudere werknemers. Sommige maatwerkbedrijven maken al dankbaar gebruik van robotica om hun werknemers zo efficiënt mogelijk in te zetten.
Risico’s. Toch zijn er ook risico’s verbonden aan het inschakelen van robots op de werkvloer. Door direct contact tussen mens en machine is de kans op arbeidsongevallen en bijhorende letsels reëel. Want ondanks het feit dat slimme robots zelflerende capaciteiten hebben, kunnen ze zich soms nog onvoorspelbaar gedragen. Bovendien kunnen onvermoeibare robots de lat te hoog leggen qua prestatieniveau, waardoor werknemers het tempo niet meer kunnen bijhouden. Als gevolg hiervan kunnen zowel geestelijke gezondheid als veiligheid in het gedrang komen. En tenslotte mogen we niet vergeten dat een toenemende inzet van robotica het contact met menselijke collega’s en sociale ondersteuning kan doen afnemen. Ook deze factor is schadelijk voor de mentale gezondheid van werknemers.
Big data, AI en algoritmes
Kansen. Het in real time monitoren van werknemers is een trend die niet meer te stuiten is. Via mobiele, draagbare of ingebedde (in kleding of het lichaam) digitale monitoringtechnologieën kan het werkgedrag van werknemer zeer accuraat in beeld gebracht worden. Via algoritmes en AI (Artificial Intelligence) en gebaseerd op big data en tracking data krijgen werknemers zicht op diverse parameters, zoals productiviteit, locatie, vitale functies, stressindicatoren, tot zelfs microgezichtsuitdrukkingen en toon- en gevoelsanalyses.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat momenteel wereldwijd 40% van de HR-afdelingen gebruikmaakt van AI-toepassingen. Ruim 70% beschouwt dit als een hoge prioriteit voor hun organisatie. Bij een enquête onder leidinggevenden in een aantal sectoren en industrieën over de hele wereld meenden meer dan 7 op de 10 respondenten dat AI in de volgende tien jaar zal doorbreken als technologie om de prestaties van werknemers te evalueren en beloningen te bepalen.
Risico’s. Maar is een dergelijke ‘Big Brother’-situatie wel wenselijk? Maar liefst 4 op de 5 werknemers zouden zich niet comfortabel voelen met een intelligente machine als manager. Een alomtegenwoordige monitoring van AI-ondersteunde digitale technologieën kan de geestelijke gezondheid van werknemers zwaar onder druk zetten. Werknemers kunnen het gevoel hebben dat ze de controle verliezen over de inhoud, het tempo en de planning van hun werk, en over de manier waarop ze hun werk uitvoeren. Ze vrezen bovendien dat ze niet sociaal kunnen communiceren of pauzes kunnen inlassen wanneer ze dat willen, en dat hun privacy wordt aangetast. Om dergelijke reacties te counteren is het belangrijk om ervoor te zorgen dat de verzameling en het gebruik van dergelijke gegevens in alle transparantie gebeurt. Daarnaast kunnen nieuwe soorten van ‘slimme’ monitoringinstrumenten ook de mogelijkheid bieden om het toezicht op een veilige en gezonde werkomgeving te verbeteren, preventieve acties te ondersteunen, en de efficiëntie van inspecties te verhogen.
Exoskeletons
Kansen. Exoskeletons zijn op het lichaam gedragen, actieve spierondersteuningsmiddelen. Ze kunnen werknemers ondersteunen bij het uitvoeren van manuele handelingen en tegelijkertijd de belasting van het spierstelsel verminderen. Exoskeletons hebben hun nut al bewezen in specifieke werkomgevingen, zoals bijvoorbeeld voor militaire toepassingen of in medische zorgomgevingen. Deze hulpmiddelen zijn zeer waardevol in het ondersteunen van werknemers met fysieke beperkingen en in het voorkomen van werkgerelateerde spier- en skeletaandoeningen.
Risico’s. Exoskeletons kunnen ook aanleiding geven tot nieuwe problemen op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk. Het is immers nog onduidelijk wat de gevolgen op lange termijn zijn van het gebruik hiervan op fysiologisch, biomechanisch en psychosociaal vlak. En bovendien moeten werkgevers volgens de hiërarchie van de controlemaatregelen altijd eerst collectieve technische en organisatorische preventiemaatregelen overwegen, alvorens over te gaan tot individuele technische preventiemaatregelen zoals het uitrusten van werknemers met een exoskelet.
Slimme pBM's
Kansen. Door het inbouwen van mobiele geminiaturiseerde monitoringapparatuur in persoonlijke beschermingsmiddelen, kunnen werknemers tijdig gewaarschuwd worden voor schadelijke blootstellingen, stress, gezondheidsproblemen en vermoeidheid. Deze tools bieden werkgevers en preventieadviseurs ook de kans om hun collega’s in real time advies te geven voor een veiliger gedrag. En door deze informatie op geaggregeerd niveau (dus niet individueel) te verzamelen, kunnen bedrijven beter voorspellen waar mogelijke problemen op het vlak van gezondheid en veiligheid op het werk kunnen optreden, en hiertegen preventief optreden.
Risico’s. Anderzijds zijn duidelijke strategische, ethische en juridische spelregels nodig om het verzamelen van dergelijke persoonlijke gegevens in goede banen te leiden en misbruik te voorkomen. Op operationeel vlak moeten gebruikers van slimme pbm’s er zich steeds bewust van zijn dat een storing, of het genereren van onjuiste gegevens of adviezen, kan leiden tot een letsel of gezondheidsschade.
Additieve productietechnieken
Kansen. Het gebruik van 3D-printing opent heel wat nieuwe perspectieven en mogelijkheden. De ontwikkeling van nieuwe technieken en toepassingsmogelijkheden – zoals de toevoeging van een vierde dimensie – kan leiden tot de productie van materialen die met de tijd mee veranderen. Ook bioprinting wordt steeds vaker gebruikt om biologische producten of organen te produceren, wat ongekende mogelijkheden kan bieden in de medische sector bijvoorbeeld.
Risico’s. Deze evolutie brengt een ongelooflijk potentieel met zich mee, maar leidt ook tot nieuwe risico’s voor de veiligheid en gezondheid van werknemers, aangezien zij blootgesteld worden aan (voordien onbekende) productiegevaren en gevaarlijke stoffen in gedecentraliseerde, kleine en zeer kleine bedrijven. Aangezien de productie van additieven vaak eenmalig is, zijn veiligheids- en gezondheidsnormen hiervoor ook moeilijk definieerbaar en afdwingbaar.